Historija nepostojećeg Beograda

 Prema velikom osmanlijskom putopiscu Evliji Čelebiji, koji je boravio u Beogradu 1660. godine, Beograd je tada imao oko 98.000 stanovnika, od kojih 21.000 nisu bili Muslimani. Tada je u Beogradu pored javnih objekata bilo 7 javnih kupatila – hamama, oko 7000 kućnih banjica, 6 karavan saraja, 21 trgovački han i 217 mesdžida i džamija.

Evlija Čelebija je ostavio nazive za 35 džamija u kojima je obavljana zajednička služba – džuma i 12 mesdžida. Osmanlijski geograf Hadži Kalfa, zabeležio je 100 džamija, a naš poznati učenjak-orijentalista, rahmetli Hazim Šabanović, smatrao je da se tada u Beogradu nalazilo 75-80 džamija. U Beogradu su tada naseljene 41 mahale (kvarta). Beograd je već koncem XVI veka, po svojoj lepoti i veličini, u mnogome nadmašivao Budim, Sofiju, Sarajevo, Skoplje i mnoge druge gradove evropskog dela Otomanskog carstva.
Prilikom prvog austro-nemačkog osvajanja (1688-1690.) mnoge beogradske džamije su porušene, a one koje su preostale – neoštećene, pretvorene su u hrišćanske crkve. Za vreme kratke osmanlijske vladavine (1690-1717.) mnoge džamije su obnovljene, a neke su iz temelja izgrađene. Kada su austro-nemačke armije pod zapovedništvom nadvojvode Evgenija Savojskog (u čijem su sastavu bili vojnici raznih narodnosti: Nemci, Francuzi, Italijani, Švajcarci, Portugalci, Španci, Mađari i drugi) po drugi put osvojile Beograd (1717-1739.) zatekle su u njemu oko dve hiljade stambenih zgrada, mnoge džamije, javne banje, hanove i druge objekte. Vitke munare džamija, naposle u gornjem i donjem delu tvrđave, bile su porušene kako bi panorama grada izgledala više evropska. Mnoge džamije su pretvorene u crkve raznih hrišćanskih redova koji su došli zajedno sa vojskom i doseljenim življem: ”trinitarci”, ”franjevci”, ”jezuiti”, ”minoriti” i Jermeni katolici. Trinitarci i franjevci su dobili po dve džamije da preurede za crkve, kapucini, jezuiti, minoriti i Jermeni katolici po jednu. Ostale sačuvane džamije su upotrebljene za vojne magazine, kao i za uskladištenje soli, sena i poljoprivrednih proizvoda, a jedna je upotrebljavana za vojnu bolnicu. Tada u Beogradu nije bilo muslimanskog stanovništva, jer je na osnovu člana III ”ugovora o kapitulaciji od 18. augusta 1717. godine…” dozvoljeno celom garnizonu da se povuče slobodno i sigurno sa ženama i decom, oružjem i prtljagom uz udaranje doboša i sa razvijenim zastavama, što se odnosi i na stanovništvo, koje želi da izađe u isto vreme, ma kakvog da je položaja, vere ili narodnosti, kao i ranije roblje koje je primalo islamsku veru pre opsade.
Posle pobede nad austro-nemačkom vojskom 1739. godine kod Grocke, Osmanlije su ponovo uspostavile vlast nad Beogradom, i njime vladale 50 godina (1739-1789. godine). Za to vreme oni su popravili mnoge oštećene i povratili u prvobitno stanje mnoge džamije pretvorene u crkve, izgradili su i mnoge nove džamije. Prema nekim savremenicima, u Beogradu je 80-tih godina XVIII veka bilo 50 džamija. U toku velikih borbi za Beograd 1739. godine, između 60 hiljada austro-nemačkih vojnika, koje je predvodio 74-godišnji maršal Laudon i 9000 Osmanlija branilaca grada, na čelu sa Osman-pašom i u toku okupacije (1789-1791. godine) stradalo je 30 džamija. Svištovskim mirom od 4. avgusta 1791. godine Leopold II, austrijski car morao je prepustiti Otomanskoj imperiji Beograd, Šabac i deo Srbije koji je bio osvojen. U planu Beograda, kojeg je izradio austrijski potporučnik Bruš 1789. godine, ucrtano je 15 džamija, ali sve nisu identifikovane. U tom planu nije naznačena Batal džamija, koja je bila locirana u blizini sadašnje Narodne skupštine. Taj se broj džamija uglavnom održao do Prvog srpskog ustanka. U toku borbi za oslobođenje Beograda 1806. godine, mnoge džamije su stradale, a one preostale bile su pretvorene u bakalnice, u nekim su svinje zatvarane (držane), jedna je bila pretvorena u pravoslavnu crkvu, a Karađorđević je mnogim turskim ženama ”koje su nemilosrdno i nečovječno vojnici ostavljali nage… ukazao milosrđe i odredio im dvije džamije za stanovanje”.
Povratkom Osmanlija u Beograd, počinje se sa obnavljanjem i popravkama manje oštećenih džamija, dok sa obnavljanjem više oštećenih i poluporušenih u minulim ratovima nije moglo da se otpočne zbog tadašnjih finansijskih prilika u Otomanskoj imperiji, a naposle u Beogradskom pašaluku. Prema Joakimu Vujiću, koji je boravio u Beogradu 1826. godine i, između ostalog, zabeležio: ”navodi se do 30 džamija koje su najvećim dijelom batal, porušene i povaljane”. Srpske vlasti su 1836. godine popisale džamije u Beogradu, i u tom spisku se nalazilo 16 džamija. Prema pripovedaču Lazaru Komerčiću, u Beogradu je bilo: ”na nekih 15-16 džemata mahala (kvartova), a svaki džemat je imao svoju džamiju”. Iako je broj džamija u Beogradu, u odnosu na ranije periode, mnogo smanjio ”kitnjasta i tanka minareta džamija, koja se blistaju na suncu”, unela su Beograd u Majerov univerzum – Leksikon 1838. godine pod naslovom ”Najljepši vidici svijeta”. Početkom rata 1876. godine, gospodin Barbunti – Brodano je zabilježio 14 džamija. Feliks Kanitc, putopisac, arheolog, novinar i ilustrator, boraveći u Beogradu 1861. godine navodi: ”U gradu i varoši bilo je 15 munara”. Isti pisac konstatuje 1887. godine ”od 15 beogradskih džamija zatekao sam još samo jednu ’Bajrakli džamiju’ (džamiju sa bajrakom) u Jevremovoj ulici”, koju je podigao sultan Sulejman Veliki, gde su se nekad skupljali hodočasnici koji su odlazili u Meku, izvaljenih prozora i vrata prepuštenu propadanju; dalje, manja ”Kardžamija” sa zadimljenim dimnjakom upotrebljena za plinsku kotlovnicu za osvetljenje Narodnog pozorišta. Prema jednom turskom planu, beogradskog grada i varoši, do šanca koji potiče iz 1863. godine u kojem su ucrtane sve zgrade sa oznakom etničke pripadnosti njihovih vlasnika i 172 važnija razna objekta, medu kojima 12 džamija i tri tekije, kako sledi:Hasan-pašina džamija u Donjem gradu, Sultan Mehmeda džamija u Gornjem gradu, Sultan Mustafina džamija, Ali-pašina džamija, Bajrakli džamija, Reis-efendijina džamija, Laz-oglije džamija, Jahja-pašina džamija, Deftedarova džamija, Laz-hadži Mahmuda džamija, Kizlar-agina džamija, Bajram-begova džamija, Šejh Hasana-efendije tekija, Šejha Muhameda tekija, Šejha Hafiza Mehmedova tekija. U planu nisu ucrtane džamije koje su se nalazile na periferiji varoši.
Slučaj na Čukur česmi, ulične borbe i bombardovanje Beograda 1862. godine ubrzalo je zaključenje sporazuma o konačnom odlasku Turaka iz Beograda i tadašnje Srbije. Po članu 1, stav 2, ”Kanličkim protokolom od 4. 9. 1862. godine bilo je predviđeno: da će vjerske gradevine i grobovi koje ostavlja muslimansko stanovništvo, napuštajuci mjesta koja je do sada držalo, na osnovu vjerskih prava, biti poštovani sa svima obzirima”.Po članu 1, stav 3, predviđeno je rušenje jednog dijela varoši ”nastanjenog skoro isključivo muslimanima radi bezbjednosti beogradske tvrđave, a Porta se obavezala dati obeštećenje i turskim i srpskim vlasnicima”. Prilikom toga ”čišcenja” 1863/64. godine porušene su i dve džamije: Sultana Mustafe i Ali-paše. Otkupna suma ”u ime sviju naknada” za muslimanska imanja iznosila je, prema ugovoru zaključenim sa Portom, 1865. godine 9 miliona pjastera. Iseljenjem ”turskog” življa iz Beograda 1867. godine (među kojima je veliki broj bio slavenskog porekla sa prezimenima: Bajraktarević, Bošnjak, Smederevac, Kokić, Islamović i druga) počeo je žalosni neslućeni kraj beogradskih džamija. Kako navodi Feliks Kanitc ”gde kad bi noću slučajno eksplodirale mine rušeci džamije koje su ometale regulaciju”.

Da je tada bilo boljeg razumevanja između dva sveta, istočnog osmanlijskog i zapadnog evropskog, međusobne koegzistencije, tolerancije i trpljenja, između dveju konfesija – hrišcanske i islamske, ne bi došlo do antagonizma, međusobnog uništavanja, razaranja i pljačkanja. Ovako je Beograd neslavno doživeo sudbinu poput ranijih gradova Budima, Đera, Osijeka, Slavonske Požege, Iloka, Knina, kao i mnogih drugih gradova srednje Evrope u kome su pod uticajem ”civilizovane” Evrope pre 300 godina porušeni svi muslimanski objekti osim malih izuzetaka.

(Tekst preuzet iz časopisa Diwan; autor: Abdulah Talundžić).

Pročitaj više...

Nebeski spektakl iznad Nirnberga 1561.

Nebeski spektakl iznad Nirnberga 1561. je neobičan događaj koji se dogodio na nebu iznad Nirnberga 1561. godine. Događaj je obeležio štampar Hans Volf Glazer slikom i opisom na obojenom letku (Nirnberški letak iz 1561)

 

 

 

Nirnberški letak iz 1561. pokazuje i opisuje navodnu nebesku pojavu ispred izlazećeg sunca gde se mnoštvo krstastih, okruglih i valjkastih objekata borilo između sebe na nebu. O događaju su raspravljali meteorolozi, istoričari, a posebnu zainteresovanost su pokazali ufolozi, jer, po njima, dat je savršen opis nebeske bitke između više NLO-a. Nasuprot tome meteorolozi veruju da je u opisu dat umetnički prikaz prirodne pojave poznate kao halo. Opširnije OVDE

 

 

Istoričari pretpostavljaju da je Glazerov izveštaj mešavina nekoliko istorijskih i prirodnih događaja koji su se vremenski nezavisno izdešavali, a koje je čuo od drugih i nakitio verskim tumačenjima i upozorenjima. Naime, tokom 15. i naročito 16. veka opisi takvih “čuda” i “nebeskih” pojava su bili široko rasprostanjeni i omiljeni.

 

Nirnberški letak iz 1561.

Godine 1561, 14. aprila u zoru se ispred sunca, upravo kada je izlazilo, ukazala strašna pojava koja je u gradu Nirnbergu kao i van grada bila uočena od mnogih muškaraca i žena. Prvo su se pojavile sa suncem dve krvavo crvene polukružne linije, lučne kao mladi mesec, odozgo i ispod ozračene suncem, a sa svih strana krvavo crvene. Oko sunca je bilo mnoštvo kugli, delimično plavičastih i boje gvožđa, kao i crnih. Dalje od njih, sa obe strane sunca, bili su pozicionirani krvavo crveni prstenovi. Neki su se poređali u trouglovima, drugi u kvadratima. Kod ovih drugih su bili i krvavo crveni krstovi. U tu sliku umešale su se i glatke, šuplje cevi. Bile su tri takve velike cevi, jedna sa leve, druga sa desne strane i treća iznad njih. U cevima su se videle četiri ili više kugli. Onda se sve uskomešalo: kugle su prvo poletele ka suncu, onda se vratile i međusobno sudarile, a onda su velike cevi počele da ispaljuju kugle jedne na druge. Više od sat vremena trajala je žestoka bitka do iznemoglosti, čas iznad, čas ispod sunca i napokon, kako se izveštava, svi objekti su se polako spustili sa neba na zemlju kao da su hteli sve da spale, a onda su u pari nestali. Nakon ove predstave na nebu se pojavilo ogromno crno koplje, drškom okrenuto prema istoku, a oštricom prema zapadu.

Šta su ovi znaci predstavljali samo Bog zna. Kao da je ovim različitim znacima na nebu svemogući Bog hteo da navede na pokajanje nas grešnike dok smo mi nezahvalni takvo božije čudo prezreli i podrugljivo o tome govorili. Treba se bojati da će Bog takvu nezahvalnost strašno kazniti. Bogobojažljivi ga neće prezreti nego će sa verom u srcu poslušati upozorenje svog milostivog Oca na nebu i svoj život poboljšati i Bogu verno služiti da bi opravdan gnev i kaznu od sebe otklonili i da bi ovde privremeno, a tamo večno živeli.

Tako nam Bog pomogao. Amen.

Od Hansa Glazera, štampara iz Nirnberga

Pročitaj više...

Prilozi za povest #2

 Prva školska biblioteka i Velika škola

  - Prva školska biblioteka u Srbiji u sastavu Velike škole, osnovana 1808. godine, bila je poklon Dositeja Obradovića.

Prva Velika škola je počela sa radom 1. septembra 1808. godine.
Na početku je imala 20 učenika, a jedini uslov  za upis bio je da polaznici umeju da čitaju, pišu i računaju

Zgrada Velike Škole-fotografija nastala 1934

Zgrada Velike škole-crtež Fanta Mali, nastao iste godine kao fotogradija iznad 1934.

Zgradu prvobitne Velike škole činile su dve prizemne kuće, dvorišna, sagradjena u periodu od 1789. godine i uulična u periodu od 1804. godine. Dvorišna, tipična turska stamena kuća, koja je, sudeci po položaju prema nekadašnjem sokaku, a danas Gospodar Jevremovoj ulici, bila okružena baštom. U njoj je krajem avgusta 1808. godine, tačnije 31. avgusta, sveučenom besedom Dositeja Obradovića uz prisustvo članova praviteljstvujućeg sovjeta, otvorena Velika škola i vec sutradan 1. septembra je započela sa radom.

Zgrada u koju je premeštena Velika škole 1809. danas muzej Vuka i Dositeja.

Za uređenje ustaničke države, između ostalog i školstva. Iskorišćen je period zatišja između tursko-srpskih sukopa, period zatišja između 1807, nakon što je saveznička Rusija zaključila mir sa Turskom u Sloboziji (Rumuniji).
Prvi značajan događaj desio se 16. avgusta te 1807, kada je u Beogradu na savskom pristaništu svečano dočekan Dositej Obradović, najučeniji Srbin toga vremena.
Dositej je sa sobom poneo i svoju biblioteku što je bilo od krucijalnog značaja za realizaciju osnivanja Velike škole.
U trenutku njegovog stupanja na beogradtsko tle, sa tvrdjave su se začuli topovski plotuni.
Slobodni Beograd je na taj način nagradio Dositeja koji se, iako najstariji (69) od svih srpskih obrazovanih poslanika koji su živeli van Srbije, jedini odazvao Karađorđevom pozivu. Napustio miran i udoban život u Trstu i došao u Srbiju.
Ubrzo se učeni i vredni Dositej primio dužnosti "nadziratelja učilišta" uz aktivno učešće u diplomatskim aktivnostima i pripremi zakona nove države (od početka 1811. godine obavljaće i dužnosti prvog ministra prosvete).

Prvi profesor Velike škole

Ipak, prema Vuku Karadžiću, zamisao za osnivanje Velike škole pripada Ivanu Jugoviću, Uz Dositeja najobrazovanijem Srbinu toga vremena.
Za pomoc realizacije svoje misli, Jugović se obratio novopostavljenom predsedniku Sovjeta Mladenu Milovanoviću:
"Mladen, ne samo da ovu nameru Jugovićevu prigrli, nego ju je on, od svoje strane i Sovjeta i Karađorđu predstavi a ovaj, ne samo što jednu tako uzvišenu i patriotičnu nameru Jugovićevu odobri, nego odmah naredi da se jedna od turskih kuća njemu, za tu cel shodna, u kojoj će i sam moći obitavati, ustupi i ako bi toj kući trebalo što i opraviti, da Sovjet naredi da se opravi" (Lazar Arsenijević Batalaka, Istorija srpskog ustanka).

-Pošto je Velika škola premeštena 1809. u zgradu preko puta, u kojoj se danas nalazi muzej Vuka i Dositeja. Prvobitna zgrada usupljena je Ivanu Jugoviću, koji je u njoj stanovao do napuštanja Srbije 1813 godine. Sa propašću ustanka prvobitna zgrada ponovo je postala svojina Turaka. Aleksandar karađorđević tada ađutant kneza Mihaila kupio ju je 1841. godine, ali je u njoj stanovao kratko pošto je već naredne godine bio izabran za kneza Srbije. Kuća je kao i sva kneževa imanja, prodata 1869. godine. Od tada, do danas, promenila je veliki broj vlasnika, služeći isključivo kao stambena zgrada.


Škola je svečano otvorena 31. avgusta, a započela je sa radom sutradan, 1. septembra 1808. Svečanom otvaranju prisustvovali su svi sovjetnici, mitropolit, mnogi ugledni građani i svi učenici prve generacije, kojih je bilo ukupno dvadeset. Nakon što je mitropolit osveštao prostorije u kojima će se održavati nastava, prigodan govor je održao Dositej Obradović, a učenicima se obratio sledećim rečima: "Blago celome narodu srbskome ako vi postanete i budete bogoljubivi, pravdoljubivi i prosvešteni! Od vas će se sva nacija naša prosvetiti i na svako dobro nastaviti, zašto vi ćete biti s vremenom narodni poglavari, sudije i upravitelji i od vas će zavisiti sveobšte narodno blagopolučije, čest i slava."

Svečano otvaranje Velike škole. Dositej gleda u Ivana Jugovića

Prvi učenici

Prvi učenici Velike škole bili su uglavnom sinovi ustaničkih vođa; Karađorđa Petrovića, Mladena Milovanovića, Milenka Stojkovića, Jakova Nenadovića, Vase Čarapića. Učenik Velike škole bio je i Vuk Karadžić, potonji književnik i reformator srpskog jezika, kao i istoričar Lazar Arsenijević Batalaka, koji su nam ostavili značajna svedočanstva o radu škole.

Rad škole

Vuk beleži da "klupa u školi nije bilo nego su đaci unaokolo sjedili na slamnijem stolicama", dok nam je Batalaka ostavio zapis o organizaciji rada škole: "Nikakvog napisanog ustrojstva ova Velika škola nije imala. Ljubav k otečestvu i potreba zemaljska napisale su štatut za ovu školu u glavi praviteljstva, i u duši i u srcu profesora. Ovi nisu imali određeno po koliko će koji časova na nedelju za predavanje koje nauke imati. Oni su, izjutra i popodne, u svoje klase dolazili, i toliko sati u njima probavljali, koliko je kad, i koji predmet za očitavanje zahtevao. Svaki dan su profesori redovno, izjutra tri a po podne dva sata, dakle pet sati, a često i više puta, i po šest na dan, u svojim klasama provodili." Dakle, nastava je bila razredna, što znači da je sve predmete u jednom razredu predavao isti profesor. Udžbenika nije bilo, već su učenici zapisivali predavanja. Ipak, od učila su postojale geografske i istorijske karte, dok su profesori za pripremu predavanja koristili strane knjige.


Velika škola je bila prva visokoškolska ustanova u Srbiji (1808-1813).

 Sledio je Licej (1838–1863), pa Velika škola (1863–1905) i na kraju Univerzitet, evo već 116. godinu.

Za kratko vreme njenog postojanja u školi je radilo ukupno 11 nastavnika.Pored već pomenutog Ivana Jugovića koji je prvoj godini bio jedini profesor i prvi upravnik velike škole.

U tri razreda, koliko je imala Velika škola, proučavali su se predmeti čiji je sadržaj bio prilagođen potrebama ustaničke države: opšta istorija, opšti zemljopis, računica, nemački jezik, državno pravo, narodno pravo, način suđenja kriminalnog, ali i stilistika, moralne pouke, crkveno pojanje i vojno vežbanje. 

 Veliku školu je pohađalo ukupno 36 učenika (sve muškarci), od čega je 13 završilo i odmah potom stupilo u državnu službu; većina u sudovima, a ostali kao pisari u Sovjetu, kod Vožda i vojvoda.

U prilogu pogledajte film: "OSNIVAČ VELIKE ŠKOLE  Jovan Savić  Ivan Jugović"https://www.youtube.com/watch?v=A7-rm0IpoXU

Nastaviće se.

Pročitaj više...

Prilozi za povest #1

 Prvi Licej u Beogradu 

- Velika škola otvorena je 1838. godine u Kragujevcu.

Licej ili Liceum Knjažestva serbskog je prva viša škola u Srbiji, otvorena oktobra 1838. godine u Kragujevcu, a 1841. godine je premeštena u Beograd i smeštena u Konak kneginje Ljubice. Licej je postojao do 1863. kada prerasta u Veliku školu.

 - Prvu knjižaru u Srbiji otvorio je Gligorije Vozarović 1827. godine. 
Nalazila se u malom dućanu "S istočne strane saborne crkve".

Rođen je 1790. godine u Ležimiru gde postoji njegova rodna kuća. Njegovi preci Silvestrijevići su nekad živeli u Zenici i bavili se ćebetarskim zanatom. Zbog turskog zuluma su prebegli iz Bosne u Slavoniju krajem 17. veka, i počeli se baviti "vozarskim zanatom" na reci Savi; otuda im prezime Vozarović.
Gligorije je između 1812. i 1916. godine radio u jednoj gostionici u Zemunu kao "poslužitelj". Kada je prešao u Beograd nameravajući da izuči "koričarski zanat", došao je u dodir sa kćerkom srpskog kneza Miloša, koja je 1824. godine bila udata za zemunskog trgovca Todora Hadži-Bajića. Velikodušna Perka Bajićka mu je dala 150 f. i spremila ga da ide u inostranstvo radi izučavanja željenog zanata. Na ruku mu je išao i Vuk Stefanović Karadžić, sa kojim se dopisivao i koji ga je kada je izučio zanat uputio u Srbiju. Godinama žudeći sa knjigovezačkim zanatom, stigao je napokon u Beč, gde je učio kod tamošnjeg majstora "buhbindera" Jakova Hermana. 

Knjigovezački zanat izučio je u Beču i 1827. došao u Srbiju. Vozarović je te 1827. godine otvorio prvu knjižarsku radnju (knjižaru) u Beogradu.

Gliša se iz zemunskih dana sprijateljio i okumio sa Aleksom Simićem (potonjim "popečiteljem" i državnim savetnikom u Srbiji) koji će ga podržavati u poduhvatima. Glavni Vozarevićev zaštitnik i prijatelj bio je Dimitrije Davidović. Štampao je prvu knjigu u tadašnjoj Srbiji „Srbsko stihotvorenije“ 1832. godine. Izdao je celokupna dela Dositeja Obradovića u deset knjiga (četiri toma 1833, do 1836. godine još pet tomova i poslednji 10. tom 1845.). U njegovoj knjižari je 1832. godine osnovana Narodna biblioteka Srbije, tada pod nazivom „Biblioteka varoši beogradske“ (postoje mišljenja da je to u stvari preteča Biblioteke grada Beograda). U periodu 1833-1844. godine bio je knjigovezac Državne štamparije, jedno vreme i u Kragujevcu dok je knjižaru u Beogradu vodila njegova žena Sara (sa kojom se oženio 1828)), sestra (ili sestričina?) Dimitrija Davidovića.

Gligorije je  bio uveren da je pronašao mesto na kome su spaljene mošti Svetog Save i na tom mestu 1847. godine postavio drveni krst na mestu jednog starog drvenog krsta koji je već bio propao. Taj krst je dobio naziv kao i ceo taj kraj „Vozarev krst“. Drveni Vozarev krst je obnavljan više puta (1895. i 1923). Kasnije je na tom mestu društvo „Sveti Sava“ podiglo kameni krst crvene boje 1933. godine koji i sada postoji, taj deo Beograda sada se po njemu naziva Crveni krst.



Gligorije Vozarovic je umro januara 1848. godine u Beogradu.

- Prvu štampariju u Srbiju doneli su iz Sankt Peterburka Cvetko Rajović i Avram Petronijević 21. maja 1831. godine.
U početku u "Knjažeškoj knjigopečatnji" štampane su "kojekakve sitnice, kao pasoši, objavlenija, različiti protokoli".
Godinu dana kasnije, 28. marta 1832, probno je štampan jedan list "Novina srbskih", prvih novina koje su redovno počele da izlaze početkom 1834. godine.
Pojavile su se januara 1834. pod uredništvom Dimitrija Davidovića a štampane su u Kragujevcu. Nastavile su u Beogradu, u vreme kad je Srbija počela da se izgradjuje kao moderno gradjansko društvo. Bile su pre svega službeni list Kneževine Sbije (1834-1882), provincije u Osmanskom carstvu i u toku Davidovićevog uredništva imale su obeležje političkog glasila.
 A potom i Kraljevine Srbije (1882-1918). Nakon Prvog svetskog rata utopile su se u Službene novine Kraljevine Jugoslavije.

Naslovna strana od juna 1840. sa domaćim vestima iz Srbije i Turske i inostranim iz Rusije i Kine.

Novine su pokrenute s ciljem da šire prosvetu i kulturu, one su po svom sadržaju bile, pre svega politički list. Novine nisu, po načinu uređivanja i tehničkom izgledu, zaostajale za najboljim stranim listovima onog vremena. Izlazile su jednom sedmično, subotom, na dva lista, a godišnja pretplata iznosila je dva talira. Pretplata se obavljala u okružnim sudovima i novine su odatle slate pretplatnicima. Njihov urednik Dimitrije Davidović imao je višegodišnje novinarsko iskustvo, i to u Beču, evropskom centru; to je omogućilo Davidoviću da ispolji sve svoje novinarske i uredničke kvalitete; Državna štamparija u kojoj su novine štampane, raspolagale je dobrom tehnikom i imala je vešte majstore, dovedene iz inostranstva. Najviše pretplatnika bilo je 1834. i 1835. godine, do leta prve godine izlaženja bilo je 600, kasnije se broj pretplatnika povećavao.

Od 1835. godine novine su izlazile u Beogradu. Godine 1845. promenile su ime u Srbske novine, a 1869. u Srpske novine. Prvobitno nedeljnik, novine su u periodu 1843-1849. izlazile dva puta sedmično, potom do kraja 1872. tri puta sedmično, da bi od 1873. postale dnevnik, osim u periodu Prvog svetskog rata, kada je bilo velikih neredovnosti u izlaženju. Osim u Kragujevcu i Beogradu, novine su štampane u Nišu (1914–1915), a zatim na Krfu (1916–1918). Poslednji broj novina je izašao 15. februara 1919. godine, tada su se utopile u Službene novine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

Srpske novine štampane na Krfu tokom Prvog svetskog rata; Sakupio Luka Lazić za Biblioteku Lazić; Nalaze se u Udruženju za kulturu, umetnost i međunarodnu saradnju Adligat u Beogradu. 

- Prva knjiga koja je u Srbiji data na štampu bila je knjiga " Sabor istine i nauke" Jovana Stejića, šabačkog lekara "rodom iz Arada", ali jos ne beše sudjeno da ugleda svetlost dana. 
Njeno štampanje je obustavljeno, jer je bila pisana Vukovim pravopisom kojim se Miloš protivio.

Tim povodom 31. jula 1832.  Miloš se obratio za savet karlovačkom mitropolitu Stefanu Stratimiroviću, koji je 5. avgusta iste godine pohvalio "revnost za održanje blagočestija vere i jezika od novačenja", pa se umesto Stejićeve, prvo pojavila knjiga "Srbska stihotvorenija" Kovačevića i Stamatovića.

Koja je to knjiga i zašto je bila zabranjena?

Petog marta 1832. godine data je u štampu u Knjažesko-srbskoj štampariji u Beogradu (inače prvoj štampariji u prestonici, osnovanoj 1831. godine) knjiga dr Jovana Stejića “Sabor istine i nauke”. Međutim, knjiga nije imala sreću da ugleda svet i dođe u ruke ionako malobrojne čitalačke publike. Kad je odštampano 15 tabaka, cenzura je utvrdila da knjiga nije pisana dozvoljenom ortografijom , pa je štampanje obustavljeno i od autora se zahtevalo da nanovo prepiše knjigu “s debelim jerom”, budući da izostavljanje ovog slova liči na Vukovu ortografiju, a mnogi su rodoljubi, ne samo u Srbiji, nego i u Rusiji, našli da to može imati “zla sledstvija”.

Drugi razlog zabrane daljeg štampanja prve knjige na srpskom jeziku u prvoj srpskoj štampariji u Beogradu bio je da pisac, tj. prevodilac naznači “od kuda je što prevodio ili po kome je spisatelju pisao”. Tako, umesto prve odštampane knjige iziđe drugoodštampana kao zvanično prva knjiga. Bila su to “Srpska stihotvorenija” od Kovačevića i Stamatovića “izdana troškom Gligorija Vozarovića”. Ovu knjigu je beogradski knjigovezac i prodavac knjiga Vozarović poklonio knezu Milošu i mladim knezovima Milanu i Mihajlu, sa posvetom na prvoj strani.

Zabrana Stejićeve knjige “Sabor istine i nauke” posledica je žestoke borbe Vuka i njegove jezičke reforme sa njegovim protivnicima, odnosno protivnicima bilo kakve jezičke promene, a Miloš je iskorišćen kao autoritet u obračunu sa Vukom, imajući u vidu da u to vreme odnosi između Vuka i Miloša nisu bili tako zaoštreni. Miloš je bio nepismen i, bez obzira na prirodnu inteligenciju, nije mogao bez “pomoći nekog učenog savetnika da se suprotstavi Vukovoj ortografiji. Kasnije, posle 15. avgusta 1832. godine, njih dvojica našla su se na dve nepomirljive krajnosti.

Shvatio je Miloš, iako nepismen, da se nešto krupno događa sa jezikom i Vukovim tendencijama. Znao je, zasigurno, da Vuk već užіva ugled među poznatim književnicima Evrope i da ga uvažavaju kulturne institucije Evrope. Znao je Miloš da je Vuk 1819. godine izabran za člana ljubitelja slovenske književnosti u Petrogradu, da je 1820. godine dobio srebrnu medalju ruske Akademije nauka kao nagradu za naučne zasluge. Te godine i Krakovsko društvo bira ga za svog člana, 1823. godine dobija počasnu doktorsku titulu Univerziteta u Jeni, 1824. postaje član Tirinškog društva za izučavanje starina, a naredne godine postaje član Getingenskog učenog društva. Znao je knez Miloš da takva priznanja nije dobio nіjedan Srbin rođen u Srbiji, ali lični sukobi i učeni Miloševi savetnici odveli su ga u krajnost i opasan sukob sa Vukom.

U nameri da opravda svoj stav prema Vuku i da pridobuje učene i uticajne ličnosti “od preko”, Miloš se već 3. jula obraća karlovačkom mitropolitu i velikom prijatelju oslobođene Srbije Stevanu Stratimiroviću za savet oko upotrebe Vukove ortografije i oko zabrane Stejićeve knjige “Sabor istine i nauke”. Već 5. avgusta 1832. godine karlovački mitropolit Stratimirović u opširnom pismu daje punu podršku Milošu za zadržavanje stare ortografije, jer je ona daleko više odgovarala njegovom idejnom nastojanju, a to je jačanje crkve i jezііka kojim se štampaju crkvene knjige. On savetuje Miloša da nikako ne popušta i da ne dozvoli uvođenje jezičkih novina i štampanje knjiga tim jezikom, smatrajući da su to loše knjige i da bi jedna takva knjiga više zla narodu učinila nego što bі mnogo dobrih (štampanіh postojećom i crkvenoslovenskom ortografijom) knjnga dobra narodu donelo. Mitropolit je čak nastojao preko bečkih veza da vlada u Beču zvanično zahvali knezu srpskom na ovakvom stavu prema Vukovoj ortografiji.

I tako je prva zabranjena knjiga “Sabor istine i nauke” dr Jovana Stejića, koja nikada više nije odštampana, ozbiljno uzburkala ondašnju obrazovanu i kulturnu javnost ovog dela Evrope. Vukov položaj se krajnje pogoršao, sukob sa Milošem se zaoštrio do krajnjih granica, ali Vukova ortografija pridobi sve više pristalica učene javnosti “od preko”.

Nastaviće se.

Pročitaj više...

Prokletstvo Lokruma

Otok Lokrum

PROKLETSTVO LOKRUMA

U sjenci dva mnogo čuvenija prokletstva - "prokletstva faraona Tutankamona" i
"prokletstva dijamanta Houp" - danas živi jedna stara legenda koja se već decenijama prepričava u gradovima Sredozemlja. Ona je vezana za jedan od najljepših hrvatskih otoka - Lokrum.

U svijetu su danas poznate legende o dva prokletstva : "prokletstvo faraona Tutankamona" i "prokletstvo čuvenog dijamanta Houp". O zanimljivoj storiji o prokletstvu egipatskog faraona Tutankamona, koji je vladao jedva devet godina - od 1358. do 1349. pr.n.e. napisane su knjige i snimljeni dokumentarni filmovi.

Priča je posve bizarna, najmanje tridesetak učenjaka koji su imali veze sa otkrićem Tutankamonovog groba i posmrtnim blagom koje je u njemu otkriveno, izgubili su živote prijevremeno i pod sumnjivim okolnostima. Svakako, najglasovitiji među njima bili su britanski arheolozi Hauard Karter i lord Karnarvon !

ŽIVOPISNI OTOK

Legenda o drugom najpoznatijem prokletstvu - "prokletstvu dijamanta Houp"- čija je
vrijednost procjenjena na 42,52 karata, također je manje-više poznata i sličnog je
sadržaja. Ni skupocijeni Houp, naime, nije donio mnogo sreće nijednom od bivših
vlasnika, počev od zlohudog francuskog kralja Luja XIV pa do američke bogate
nasljednice Evelin Vols Mek Lin. U sjenci ova dva u svijetu opće poznata prokletstva,
danas na Jadranu živi jedna stara legenda koja se već decenijama prepričava u gradovima i zemljama Sredozemlja. Ona je vezana za jedan od najljepših hrvatskih otoka, Lokrum, koji se nalazi u priobalnim vodama Dubrovnika. Istina je da je Lokrum, sa svojom rajskom florom i faunom, bio privlačan mnogim europskim osvajačima, krunisanim glavama i bogatunima. Ipak, nikome od njih nije donio sreću. Naprotiv. Od polovice 19. stoljeća pa sve do potkraj Prvog svjetskog rata, dubrovački otok je bio u sastavu Austro-ugarske monarhije i pretvoren u ljetni rezidencijalni posjed bečke carske porodice. U njegovim živopisnim morskim lagunama i prekrasnim dardinima, uživali su najugledniji austro-ugarski prinčevi, plemići i dvorjani, a povremeno su u njegovoj prirodnoj i klimatskoj rajskoj raskoši uživali i sami članovi carske porodice Hasburgovaca. Tako je Lokrum bio svjedokom njihovih radosti, ljubavnih strasti i romansi, ali i njihovih tragedija. Krenimo redom.

NA SMRT OSUĐEN

Oto Fridrih Vilhelm (1845-1886), poznatiji kao Ludvig II, kralj i ljubavnik utjecajne Elizabete Bavarske, majke austrijskog nadvojvode i prestolonasljednika Rudolfa, boravio je na dubrovačkom otoku kao zaručnik Elizabetine sestre. Vrativši se kući saznao je da ga je Bavarski ministarski savjet proglasio ludim i svrgao s prijestolja. Nekoliko dana kasnije nađen je mrtav u jezeru kraj svog imanja. U Aprilu, 1864. godine sa Lokruma, na kome je boravio sa svojom lijepom suprugom Šarlotom, na daleki put u Meksiko zaplovio je brat cara Franje Josifa I, nadvojvoda Maksimilijan, koji će tamo, proglasivši se za meksičkog cara, biti uhapšen, zlostavljan, osuđen na smrt i strijeljan. Šarlota će se još
jednom vratiti na Lokrum, ali će tamo doživjeti brodolom i jedva ostati živa. Ipak, njen kraj bit će tragičan: umrijet će pomracena uma u Maksimiljanovom glasovitom dvorcu Miramare nedaleko od Trsta. Novi vlasnik Lokruma postat će prestonasljednik Rudolf (puno ime Franc Karl Josif), jedinac Franca Josifa I i Elizabete Bavarske, koji je na dubrovačkom otoku proveo svoj medeni mjesec sa zaručnicom Stefanijom. Stari dubrovački kroničari kažu da se "zemlja zatresla a more uznemirilo" kada su se Rudolf i Stefanija prvi puta iskrcali na pješčanu lokrumsku obalu. Bio je to, kažu Dubrovčani, predznak skore Rudolfove tragedije. Pucnji u Sarajevu i zaista, 29. Januara, 1889. godine u dvorcu Majerling odigrat će se tragedija koja će mnogo kasnije postati temom mnogih dokumentarnih storija, romana, tv-serijala i filmova. Opijen pomućenim strastima i ljubomorom, austrijski prestonasljednik će na krevetu prekrivenom mirišljavim ružama, ubiti svoju ljubavnicu, 17-godišnju baronesu Mariju fon Veceru, prekrasnu živahnu kćerku ugarskog plemića Albina fon Vecere, a nakon toga pucat će sebi u slijepočnicu i tako okončati svoj kratki ali uzbudljivi život (1858.-1889.)
  Konačno, legende kažu da su se 1914. godine spremali ljeto provesti na Lokrumu i austrougarski prijestolonasljednik Franjo Franc Ferdinand i njegova lijepa supruga Sofija Hohenberg.
No, prije odlaska na dubrovacki otok, oni su posjetili Sarajevo gdje su 28. Juna brutalno ubijeni u atentatu, koji je na njih izvršila grupa zavjerenika sa Gavrilom Principom na čelu. Ta tragedija izazvala je u Europi pravu katastrofu. Ona je, kako je poznato, bila neposredni povod i uvod u Prvi svjetski rat u kome su pala - tri carstva - austrougarsko,
tursko i rusko. Bilo kako bilo, legenda o "prokletstvu otoka Lokrum" još uvijek traje, čekajući darovite pisce i filmske scenariste, koji ce od prastarih kronika i narodnih kazivanja načiniti priču za sva vremena.

Pročitaj više...

Vremeplov, godina 1935.

Narod na selu ne muči životinje ni blizu onako kao varošani

 

 

 Vremeplov, godina 1935.

 U prostorijama Društva za zaštitu životinja održana je konferencija članova i prijatelja društva na kojoj je predsednik g. Vasa Lazarević održao referat o zaštiti životinja u inostranstvu, a članica uprave gđa Katarina Haug referat o zaštiti životinja u našoj zemlji. G. Lazarević je izneo šta je sve učinjeno u inostranstvu gde se svako mučenje i gonjenje životinja strogo kažnjava.

 U tome su naročito prednjačile Nemačka i Francuska. Kod njih se mučenje kažnjava zatvorom do dve godine ili visokim novčanim kaznama. U Nemačkoj, po najnovijim zakonima donesenim pod Hitlerovom vladom, kažnjivo je ne samo pretovarivanje životinja, već i ostavljanje mačke u zaključanom stanu bez hrane, odsecanje rogova kravama, pa čak i postavljanje zamki za divljač. Isto tako zabranjeno je ubijanje životinjskog poroda.

 U daljem izlaganju g. Lazarević je konstatovao da je akcija društva uspela toliko da se čak i u Španiji radi na ukidanju korida, dok su Turska, Albanija, pa čak i Kina u svoje zakone unele stavove o kažnjivosti mučenja životinja. G. Lazarević je dalje izneo istorijat i delatnost beogradskog društva, pa se na kraju zadržao na šinterskom pitanju u Beogradu. Sadašnji način hvatanja pasa predstavlja ne samo jednu zastarelu metodu već i jednu brutalnost koja izaziva gnušanje i proteste građanstva. Gđa Haug u svome referatu je navela drastične primere mučenja životinja u našoj zemlji. Naročito je interesantna konstatacija da prost narod na selu ne muči životinje ni blizu onako kao varošani.  

U diskusiji i referatima dotaknuto je podsmešljivo držanje javnosti povodom rada ovog društva. Gđa Haug je dalje izrazila žaljenje što se društvena ambulanta za lečenje životinja posmatra samo šaljivo kada se izleči koje kučence ili jež, dok se mnogobrojni slučajevi besplatnog lečenja stoke siromašnih seljaka uopšte ne spominje. I govornici i prisutni kroz svoje reči izneli su apel štampi da pomogne akciju društva.

Pročitaj više...

Vremeplov, godina 1934

“Probrane” novinske vesti iz 1934. godine

Zlato na Himalajima traži jedna ekspedicija, koju vodi profesor geologije Endrju Garik na Kolumbija univerzitetu.

Prelazeći prugu gine u Francuskoj svakog drugog dana po jedan čovek. To je utvrdila železnička statistika.

Mačke kolju zbog miševa u Roterdamu. Jedan holandski naučnik pronašao je naročiti ekstrakt od mačjeg mesa od koga miševi daleko beže, čim ga osete. Dovoljno je samo malo tog ekstrakta nasuti oko zida, pa da miševi, kako tvrdi taj Holanđanin, napuste kuću namirisanu tim mirisom.

Skoro 100.000 metara filma zabranila je u protekloj godini mađarska cenzura. Novine pišu da je većina filmova zabranjena zbog nemoralne sadržine, a ne zbog političkih razloga.

Samoubilački rekord postigla je Šandora Bečija, činovnica u Debrecinu. Ona je sada pokušala da sebi po pedeseti put oduzme život. Pre nego što je namakla omču oko vrata, popila je veliku količinu ruma i špiritusa. Ukućani su na vreme stigli i presekli uže tako da žena samoubica ni ovoga puta nije sebi oduzela život.

Zbog buva došlo je u versajskom parku do dvoboja između dva gospodina. Jedan od te dvojice tvrdio je da je dobio buve kad je bio na večeri kod onog drugog. Domaćin je pozvao klevetnika na dvoboj pištoljima. Srećom, duel je prošao bez krvi. Duelanti su se posle toga izmirili.

11 nezaposlenih radnika iz mesta Rio de Tara, u Braziliji, pronašli su jedan jeziv način da bar jednome od njih omoguće život. Oni su napunili 11 čaša rakijom i u deset čaša sipali su otrov. Sav svoj novac skupili su u jednu gomilu, zatim su ispili svih 11 čaša, koje su tako izmešali da se nije znalo u kojima je otrov, a gde nije. Desetorica su ubrzo umrli, a jedanaesti će moći sa dobijenim novcem da se izdržava još otprilike šest nedelja.

Apsadžija u Nantu, Pjer Odgar, imenovan je za viteza Legije časti zato što je sprečio bekstvo 50 osuđenika.

Greta Garbo se odista venčala s filmskim rediteljem Rubenom Mamulijanom. Venčanje je obavljeno ovih dana u malom mestu Vilijams u državi Arizona.

Veliku senzaciju u Engleskoj izazvala je vest da su u starim koledžima otkrivene komunističke ćelije. Među đacima koji su isterani sa koledža zbog svojih pogleda na društvo nalazi se i nećak Vinstona Čerčila, bivšeg ministra. On je u koledžu izdavao list „Izvan granica“. Mladić je izjavio da nije pravi komunista, ali da je protivnik rata, fašizma i starih koledža.

Pročitaj više...

Vampir iz Düsseldorfa, drugi deo

Vampir iz Düsseldorfa - nastavak priče o Peteru Kürtenu, najozlogašenijem i najbrutalnijem evropskom serijskom ubici svog vremena 

Početkom leta 1913. Kürten stupa u vezu sa jednom kućnom pomoćnicom i prilikom drugog njihovog međusobnog susreta namamljuje je noću u Grafenberšku šumu gde je prebija i počinje da davi. Kako je već svitalo i pojavili su se prvi prolaznici Kürten beži da bi kasnije napao sekirom slučajnog prolaznika i u bekstvu zapalio seno na kolima. Sledeće nedelje napada jednu devojku sekirom i pali tri plasta sena. Nešto kasnije, pri provalnoj krađi, napada jednu devojčicu, takođe sekirom, ali nailazi njen otac i Kürten uspeva da pobegne. Niko ga ne prepoznaje.

U julu iste godine biva uhapšen zbog višestrukih krađa i osuđen je na šest godina zatvora gde dobija još dve godine zbog učešća u zatvorskoj pobuni.

Od 1921. Kürten živi u Altenburgu gde se zapošljava u fabrici i redovno se bavi mučenjem životinja. Napada jednu devojku, ali slučaj nije zvanično prijavljen. Dve godine kasnije ženi Augustu Scharf koja je bila osuđena zbog ubistva i Kürten je ponosan kakvu je ženu pronašao.

1925. se preseljavalju u Düsseldorf, gde se Kürten zapošljava u građevinskoj firmi, a Augusta u restoranu zbog čega je često ostajala na poslu do kasno u noć. Za susede je Kürten bio uglađeni gospodin koji je često pratio svoju ženu na posao i sačekivao je nakon radnog vremena. Niko nije posumnjao da je Kürten opasan silovatelj i ubica. U leto te godine napada tri žene. Njihovo poverenje je stekao lažnim dokumentima na kojima se predstavio deset godina mlađim i naveo je da se bavi sasvim drugim poslom. Jedna od njih ga je optužila za lažno obećanje braka, nakon čega su saslušane i druge dve žene, ali do osude za silovanje nije došlo. Kürten je osuđen samo zbog falsifikovanja dokumenata na višemesečnu kaznu zatvora.

Tokom 1926. i 1927. godine Kürten nastavlja seriju silovanja i podmetanja požara, ali i dalje ostaje neindetifikovan kao počinilac. S druge strane, zbog pretnji, uvreda i nasilnog ponašanja dobija ukupno osam meseci zatvora.

Serija ubistava 1929. godine / ispod su navedeni samo neki od njegovih najgorih zločina

U vremenu od februara do novembra 1929. godine Kürten je počinio osam ubistava. Pored toga, do njegovog hapšenja u maju 1930. godine pokušao je više od dvadeset ubistava.

2. februara 1929. oko 21 sat napada Apolloniu Kühn, koju je više puta izbo makazama. Sakrio se u blizini verujući da ju je ubio. Kako se teško povređena žena podigla i otišla vraća se na mesto zločina. Nakon par dana ponovo se vraća na mesto zločina i uključuje se u razgovor sa zatečenim radoznalcima o počiniocu. Kasnije duševno oboleli radnik Johann Stausberg, o kome će još biti reči, prijavljuje se da je on počinio zločin tako da slučaj policija smatra rešenim. Tek nakon hapšenja Kürtena u maju sledeće godine otkriva se istina.

9. februara 1929. oko 18 sati sreće 9 – godišnju Rosu Ohlinger i nudi se da je otprati kući. Na samo nekoliko koraka od svog stana Kürten ubada makazama dete sve dok nije bio siguran da je mrtvo. Mesto zločina je bilo zaklonjeno obližnjim gradilištem i nije bilo osvetljeno. Vraća se u stan, pere makaze i odelo, a zatim odlazi u bioskop. Nakon bioskopske predstave vraća se na mesto zločina sa flašom petroleja s namerom da zapali leš deteta. Kako je bilo prolaznika odustaje, ali flašu ostavlja u blizini. Vraća se u rano jutro i poliva leš petrolejom i pali ga, a zatim se vraća u stan. Nešto kasnije još jednom dolazi na mesto zločina i posmatra leš koji je u međuvremenu prestao da gori. Leš nesrećnog deteta tek oko podneva primećuje jedan radnik. I ovaj zločin preuzima na sebe pomenuti duševni bolesnik Johann Stausberg.

Nakon ubistva deteta krstario je Kürten svakodnevno u okolini gde je pokušao da ubije Apolloniu Kühn. Nosio je isto odelo kao prethodnih dana sa sve makazama sa sobom. Ne uspeva da pronađe novu žrtvu.
12. februara nakon neuspešnog traganja za žrtvama vraća se kući oko ponoći i susreće invalida Rudolfa Scheera koji se pijan vraćao iz krčme. Kürten ga odmah napada makazama i neuspešno, jer se Scheer očajnički brani, pokušava da mu pije krv. Ostavlja ga da iskrvari. Leš sutradan pronalazi gospođa Werner, s kojom je Kürten nekoliko dana ranije razgovarao o pokušaju ubistva Apollonie Kühn.

8. avgusta upoznaje Kürten domaćicu Mariu Hahn i dogovara s njom izlet sledeće nedelje. U nedelju se nalaze i voze se tramvajem i vozom do Neandertala gde započinju šetnju svraćajući sve češće do gostionica. Na povratku se zaustavljaju na pustoj poljani gde započinju prvo nežnosti, ali Kürten odmah nakon toga vadi makaze i ubada žrtvu. Ovog puta pije krv.

20. avgusta odlazi Kürten na Kirmes (vašar). Neuspešno pokušava da stupi u kontakt sa više žena. Oko dva sata posle ponoći krišom prati dve devojke. Kada je jedna od njih stigla do svog stana prati i napada drugu, osamnaestogodišnju Annu Goldhausen. Devojka i pored uboda u leđa beži i traži pomoć. Kürten se vraća na kirmez. Petnaestak minuta kasnije zapaža Olgu Mantel i više puta je ubada u leđa. Nesrećna žena vrišti i ubrzo se okupljaju prolaznici i počinju poteru za napadačem. Kürten uspeva da pobegne. U bekstvu ranjava bodežom u leđa još jednog prolaznika koji nije kasnije mogao dati opis napadača policiji jer ga jednostavno nije ni video. Dve napadnute žene su dale detaljan opis, ali ni to nije pomoglo da se Kürten poveže sa napadima.

Tekst je većinom oslonjen prevodom sa nemačke Wikipedie, a nastavka ako bude biće.

Pročitaj više...

Nestale države - Ujedinjena Arapska Republika

Ujedinjena Arapska Republika je bila država koja se sastojala od današnjeg Egipta i Sirije. Unija je nastala februara 1958. godine, da bi im se u martu priključio i Jemen u labavoj konfederaciji koja je dobila naziv Ujedinjene Arapske Države. Unija je prestala da postoji 1961. godine istupanjem Sirije u septembru, a zatim i Kraljevstva Jemen u decembru. Egipat je koristio naziv Ujedinjena Arapska Republika sve do 1972. godine.

Nakon osnivanja Republike Egipat 1952. godine, egipatski predsednik Naser je vodio politiku ujedinjenja svih arapskih država, poznatom kao panarabizam. Cilj ove politike bio je smanjenje američkog, britanskog i francuskog uticaja na području Bliskog istoka i severne Afrike. Toj politici su se usprotivili Saudijska Arabija, Irak i Jordan, dok je Sirija bila za ujedinjenje arapskih država.


Panarapska ideja stvorena je 1936. godine takozvanim arapskim paktom između Saudijske Arabije, Iraka i Jemena, kao i sporazumom između Egipta i Saudijske Arabije.



Sirijski sindikati, kao i panarapska socijalistička partija Baat videli su u uniji sredstvo za brže dostizanje socijalizma, dok se srednja klasa i imućnija elita nadala da će zajedničkom privredom poboljšati ekonomske odnose u zemlji. S treće strane Muslimanska braća strahovala su od represalija kakve su već viđene u Egiptu 1954. godine. Ipak, većina je bila za uniju, tako da je početkom 1958. godine Sirija potpisala ugovor koji je stupio na snagu 1. februara iste godine. Razlog za potpisivanje je pre svega bila ratna pretnja Turske s kojom je Sirija već imala sukobe na zajedničkoj granici u decembru 1957. godine. Sirija se osećala ugroženom i od članica bagdadskog pakta. Egipat, koji je od Suecke krize 1956. godine bio međunarodno izolovan video je u ujedinjenju Egipta i Sirije prvi korak ka ujedinjenju svih arapskih zemalja.

Bagdadski pakt (CENTO) bio je vojni savez nastao 1955. godine. Članice su bile Velika Britanija, Iran, Irak, Pakistan i Turska. SAD su imale status posmatrača.

Osnovni politički cilj im je bio suzbijanje uticaja Sovjetskog Saveza. Pakt je prestao da postoji 1979. godine političkim promenama u zemljama članicama (Iran).

Ujedinjena Arapska Republika nipošto nije bio savez dve ravnopravne članice. Sirija je pre bila provincija koju je trebalo uklopiti prvo u egipatski politički sistem, što je značilo gašenje svih političkih partija i preobraćenje u samo jednu – onu Naserovu.

Brojne sirijske političke i vojne strukture su zauzete od strane Egipta da bi se Sirija što pre oformila po egipatskom uzoru. Radnički sindikati su očišćeni od neposlušnih funkcionera, štrajkovi su zabranjeni, sve nezavisne organizacije stavljene van zakona. Naser je od Sirije napravio policijsku državu. Banke, osiguravajuće kuće i fabrike prelaze u državno vlasništvo, svi politički funkcioneri u Siriji su Egipćani. Naser oduzima zemlju velikim posednicima i ograničava ih na posedovanje 480 ha bezvodne zemlje ili na 120 ha zemlje koja ima vodu. Kairo postaje glavni grad Sirije. Sirijci shvataju da su prevareni što dovodi do puča koji vrši sirijska vojska u septembru 1961. godine i proglašava Ujedinjenu Arapsku Republiku nevažećom. Sirija vraća svoj stari naziv Arapska Republika Sirija.

Pročitaj više...

Rusko – turski ratovi, ukratko

Pod rusko - turskim ratovima označava se serija od (glavnih) jedanaest ratova koji su vodili Ruska imperija (Росси́йская импе́рия) i Osmansko carstvo (Devlet-i Aliye-i Osmaniye). Ratovi su se vodili uglavnom iz verskih razloga, ali i iz želje za dominacijom, odnosno iz želje suprotstavljenih strana da potvrde status velike sile na račun druge

Pravoslavna Rusija videla je sebe kao naslednika Vizantije koja je porobljena od Osmanlija 1453. godine. San ruskih religioznih fanatika, kojima su se kasnije pridružili i nacionalisti, bio je povratak Konstatinopolja u „prave“ ruke. Rusija se postavila kao zaštitnik pravoslavnog življa* u Osmanskom carstvu, pre svega na Balkanu, ali i u Palestini.

*Pravoslavni hrišćani u Osmanskom carstvu nisu imali nikakva prava, sem prava da plaćaju porez; njihova reč nije vredela na sudu, a morali su računati na periodične pljačke i masakr koji je sledio. Ipak, u ranom 19. veku pravoslavaca je bilo okruglo 40 posto od ukupnog broja stanovnika u Osmanskom carstvu.

Pored zaštite pravoslavnih hrišćana, Rusija je želela izlazak na Crno more. U nešto dužem procesu, od 1774. do 1783. godine Rusija dolazi u posed poluostrva Krim koje za njih nije bilo samo od vojnog već i od ideološkog značaja – sa Krima potiče legenda o hristinizaciji Rusije u ranom Srednjem veku. Ipak, najznačajnije je Rusima bila mogućnost da preko Bosfora dospeju na Egej, a tako i na Sredozemno more – trgovačkim i ratnim brodovima.

Tu su interes imale i ostale velike evropske sile – pored Francuske i Velike Britanije i Austrija, koje su kao i Rusija računale da nakon eventualnog sloma Osmanskog carstva prigrabe za sebe strateški važna područja.
Pri tome su se sve strane koristile diplomatskim, ali i manje dozvoljenim sredstvima da dokusure „bolesnika sa Bosfora“, koji je u međuvremenu izgubio sever Afrike, kao i najveći deo Balkana na kojemu su u 19. veku nastale nove (stare) države.

Naročiti značaj u rusko – turskim ratovima imao je Krimski rat (1853–1856), koji je bio najveći vojni sukob još od Napoleonovih ratova, pa sve do Prvog svetskog rata. Francuska, Velika Britanija i Austrija postavile su se na stranu Osmanlija. To nije uticalo na kasniji Veliki rat gde su se nabrojane sile stavile na stranu Rusije, što je, između ostalog, dovelo do kraha Osmanskog carstva i stvaranja moderne Turske.

Spisak odlučujućih rusko – turskih sukoba:

1. Rusko-turski rat 1568-1570
Ruska pobeda

2. Rusko-turski rat 1676-1681
Neodlučeno

3. Rusko-turski rat 1686-1700
Ruska pobeda

4. Rusko-turski rat 1710-1711
Osmanska pobeda

5. Rusko-turski rat 1735-1739
Ruska pobeda

6. Rusko-turski rat 1768-1774
Ruska pobeda

7. Rusko-turski rat 1787-1792
Ruska pobeda

8. Rusko-turski rat 1806-1812
Ruska pobeda

9. Rusko-turski rat 1828-1829
Ruska pobeda

10. Rusko-turski rat 1853-1856 (Krimski rat)
Osmanska pobeda

11. Rusko-turski rat 1877-1878
Ruska pobeda

Pročitaj više...

Vremeplov, godina 1939

Grupa američkih naučnika i istraživača, na čelu sa Nikolom Teslom, objavila je zanimljivo predviđanje budućnosti

- Smejali su mi se 1897. godine kada sam govorio o kosmičkim zracima. Pre pedeset godina nisu verovali ni u moje pokretno magnetno polje, ni u moje transmisije pomoću naizmeničnih struja. Smatrali su me fantastom kada sam predviđao radio, a kad sam uspeo da pošaljem prve znake oko Zemlje, rekli su da se to neće ostvariti...

Danas je sve to ostvareno, danas (ne zaboravite, godina je 1939, dragi vremenski putnici) Nikola Tesla predviđa i interplanetarni saobraćaj. On radi sada na jednom pronalasku pomoću koga će se moći poslati energija na Mesec, ali i na Mars i druge planete.

- To će moći da se postigne, kaže Nikola Tesla, prenošenjem električne sile česticu po česticu, pomoću svetlosti, u veoma kratke i prodorne talase.

Ako se ostvari rad i predviđanje Tesle, a njegov rad nikad nije bio uzaludan i predviđanja pogrešna, da pogledamo kakva nas budućnost čeka za deset godina, dakle 1949. godine. O ovom predviđanju je izvešćen i predsednik Ruzvelt.

Ljudi će naručivati kuće, izgrađene u fabrikama, za samo 3.300 ili i manje dolara. Fabrika će isporučiti kuću u delovima i koja će biti sastavljena za jedan dan na unapred izabranoj lokaciji.

Biće uvedene mehaničke mašine i električne oči koje će zameniti ljude u fabrikama.

Naučnici će moći da proizvedu 200 tona veštačke gume za dva sata, dok se sada za 500 funti prave gume čeka nekoliko godina.

Novine će se izdavati pomoću televizije. Tako da će se novine, u stvari, praviti istog časa u vašoj kući.

Zemljoradnja će se preinačiti jer će se praviti nove vrste žita, kukuruza, repe... Da bi biljke rasle neće im biti potrebna zemlja.

U policiji budućnosti najveću ulogu će imati televizija. Ako se neko drzne da opljačka banku, policajac će sasvim lepo moći da vidi na jednom velikom platnu razbojnike šta rade i kuda se kreću.

Vozila će imati gume koje će se same od sebe napumpati kada se probuše.

Broj rađanja dece će opasti.

Ljudi neće ići na posao ovim prevoznim sredstvima kao mi, nego će imati male aparate za letenje koji će moći da se pričvrste za odela. I sve će to biti za samo deset godina. A i posao će biti drugojačiji nego sada i sve će biti drugojačije.

Pročitaj više...

Gvozdeni kancelar, Bizmark

Otto von Bismarck (Oto fon Bizmark) se računa među najznačajnije ljude 19. veka. Već za života je postao legenda. Za njegov osamdeseti rođendan dočekalo ga je 6.000 studenata, više od 400 gradova proglasilo ga je počasnim građaninom... Na vrhuncu industrijalizacije uspešnim ratovima protiv Danske (1864), Austrije (1866) i Francuske (1870/71) postavio je osnove nemačke države. Bio je evangelista i konzervativac – katolike i socijaliste je sistematski ograničavao. Stvorio sistem socijalnog osiguranja, udario temelje modernog društva čiji se segmenti prepoznaju u socijalnom i političkom životu savremenih država...
Ko je bio Otto von Bismarck u privatnom životu?
Doživeo je 83 godine, u vreme kada je prosek života bio 37 godina. Ne zavaravajte se, budite svesni da je danas prosek trajanja ljudskog bića 47 godina. To je opšti prosek za planetu Zemlju u 19. i 21. veku. Primetan je napredak od 10 godina.
Dakle, da se vratimo Bizmarku. Do pred smrt doručkovao je svaki dan 12 jaja. Pet flaša piva, dve flaše vina i (ne)umerene količine žestokog pića su mu bile na meniju SVAKI dan. Nije poznavao termin vanredne situacije i žurbu. Noćna politička zasedanja su mu bila strana. U miru i staloženosti je bila njegova snaga. Kada su bile izuzetno važne odluke koje je morao da donese – jednostavno bi nestao na nekoliko dana. Kada bi se vratio izrekao bi odluku, a retko kad bi pogrešio u proceni. Neki kažu nikad. Da ponovimo uvodnu rečenicu - Oto fon Bizmark se računa među najznačajnije ljude 19. veka. Čovek koji je u mladosti imao razne ekscese. Kockarski dugovi, dvoboji povodom toga, pijančenje i javni ispadi pod uticajem alkohola... dovelo je do toga da imate u Evropi silu broj jedan – Nemačku.

Pročitaj više...

Četnici! Borbena gerila (1943), propagandni, igrani, američki film

Daleko od toga da propagiramo četništvo, naprotiv, preziremo ih jednako kao i komuniste, ali i kao njima danas srodne lopovske političare i ostale kriminalne grupe. Poznato je kakve su zločine pravili četnici, baš kao što je poznato i kakve su zveri bili partizani. Zanimljivost ovog, potpuno bezvrednog, sladunjavog filma, sadrži se u tome kako Holivud (oduvek) manipuliše masama po potrebi svojih političara.

Četnici! Borbena gerila (1943) je film o pokretu otpora koji je vodio Draža Mihajlović u okupiranoj Jugoslaviji. Prikazuje kako Mihajlovićeva gerila napada nemačke okupatorske trupe, sabotira vozove i uleće u bitke s okupatorskim snagama.

Međutim, film je nerealističan, daleko od stvarne prirode četničkog pokreta. Iako oformljeni kao pokret otpora, koji se zapadnim saveznicima formalno predstavlja kao takav, četnici aktivno sarađuju sa okupatorima. Nešto intezivnije nego što su to radili partizani.

Četnici, koji su u početku bili pasivni prema okupaciji da bi kasnije u njoj i sudelovali, smatrani su, pre svega od strane fašističke Italije, ključnima za nastavak kontrole sila Osovine na okupiranim prostorima, pre svega u Srbiji, ali i u BiH. Godine 1943. izgubili su savezničku potporu, a 1944. godine odrekao ih se čak i kralj koji daje potom punu podršku komunistima, zlu koje se pokazalo kao takvo sledećih decenija. Kralj, iz loze svinjarskih trgovaca i oceubica, uvidevši ko „dobija partiju“, daje podršku zverskim komunistima u jalovoj nadi da će tako sačuvati svoju vladavinu, a ne zbog toga što mu se smučilo zverstvo njegovih četnika.

Pročitaj više...

Bugari, Turci najstariji

                                                   FOTO: Rekonstrukcija Prabugara

Bugari, iz turkijske grupe naroda, prvi put se spominju u drugom veku. Njihova prapostojbina su današnji Tadžikistan i Avganistan. Sa reke Volge, gde im je jedno vreme bilo stanište, silaze na Balkan, daleko pre ostalih turskih plemena, koji stupaju na pozornicu tek u šestom veku. Tada bivaju asimilovani (u devetom veku) od Slovena i prihvataju jezik i veru, potpuno izgubivši svoj nacionalni identitet – zaboravljajući pre svega svoj jezik. Sada ih svrstavaju u južne Slovene.

 Prvi pomen Bugara, u rimskim letopisima, kaže da su bili skitačko pleme, koje je, zabeleženo, prvi put asimilovano od Jermena, da bi odatle pobegli zbog najezde Huna do Dona (reke). Tu oni asimiluju ostatke Sarmata, da bi ih Huni našli i tu i s kojima, napokon, u podređenom položaju, prave pustoš po centralnoj Evropi. Nakon smrti Atile, vođe Huna, skrašavaju se na prostoru gde su i danas.

 Narav koja ih prati je, na primer, takva da se povezuju sa Vizantijom u napadu na Ostrogote, da bi nakon toga krenuli u napad na Vizantiju. Prvi vladar koji ih je ujedinio (i stvorio, porazivši Avare) bio je kan Kubrat. Sa sloveniziranjem i prihvatanjem hrišćanstva njihovi vladari dobijaju titule knez i car.

Najveće neuzvraćene ljubavi su Rusa prema Bugarima, Srba prema Rusima i Bugara prema Nemcima.

Pročitaj više...

Sanstefanski mir i Berlinski kongres, ukratko

Sanstefanski mir, odnosno mirovni ugovor, sklopljen je 1878. godine između Rusije i Osmanskog carstva u San Stefanu, u blizini nekad zvanog Carigrada, danas Yeşilköya kraj znanog Istanbula, nakon završenog srpsko-turskog rata.

Ugovorom je Rusija pokušala da na račun Srbije stvori Veliku Bugarsku, stavljajući tako jugoistočni Balkan pod svoje interesno područje. Tim ugovorom je Rusija prisvojila za sebe Besarabiju, dok je Srbiji oduzela i dala novostvorenoj Velikoj Bugarskoj područja oko Vranja, Bele Palanke i Pirota, a Rumunija je dobila Dobrudžu. Za Bosnu i Hercegovinu bila je predviđena autonomija pod nadzorom Austro-Ugarske i Rusije.

Berlinski kongres (1878)

Sanstefanskomu miru žestoko su se uprotivile velike evropske sile, posebno Velika Britanija, jer je Rusija predvidela za sebe velike prednosti, naročito mogućnost izlaska na Sredozemno more preko Bugarske. Nezadovoljstvo sviju, sem Rusa i Bugara, dovelo je do revizije sanstefanskog ugovora, tako da je na Berlinskom kongresu Rumuniji, Srbiji i Crnoj Gori priznata nezavisnost, dok je Bugarska svedena u realne nacionalne okvire. Srbiji su pripojene teritorije od kojih su kasnije obrazovana četiri okruga - Niški, Pirotski, Vranjski i Toplički.

Bugarska je u to vreme bila autonomna kneževina, ali u vazalnom odnosu prema Osmanskomu carstvu. Priznavala je vrhovnu vlast Turske sve do 1908. godine.

Pročitaj više...

Ko su bili konkvistadori?

Konkvistador (pravilno i konkistador), od španskog i portugalskog conquistador, osvajač, zajednički je naziv za vojnike, istraživače i avanturiste koji su tokom 16. i 17. veka veliki deo središnje i Južne Amerike, kao i Filipine, pripojili španskim kolonijama.

 Dug proces porobljavanja označen je kao Conquista (osvajanje), koji je u očima tadašnjih Španaca bio logičan nastavak Reconquiste, ponovnog osvajanja Iberijskog poluostrva od Mavara. Sama Reconquista je počela 718. godine, a završila se 1492. osvajanjem Granadskog emirata.

U godinama nakon što Kolumbo” otkriva” Ameriku, veliki broj avanturista, koje su kasnije španski hroničari obeležili kao los conquistadores, kreće u Novi svet. Njihov cilj je pljačka radi brzog bogaćenja. Preduzimali su ekspedicije u Srednjoj i Južnoj Americi, često za svoj račun, bez potpore španske krune, ali su zato sve opljačkano zadržavali za sebe. U principu, svako je mogao postati konkvistador, ako je imao finansijske mogućnosti. To je bilo toliko unosno zanimanje da je otac konkvistador pripremao svog sina odmalena za isti razbojnički zanat.

Španska kruna je organizovano pljačkala i ubijala uz pomoć konkvistadora vojnika, s kojima je prethodno potpisivan ugovor (ugovor je overavala Katolička crkva) u kojem je precizirano koliko opljačkanog zlata ide crkvi, koliko kruni, a koliko sme konkvistador da zadrži za sebe.

 Crna Legenda – ubijanje, mučenje i silovanje domorodaca od strane „civilizovanih” je nadaleko poznato. Slično divljaštvo, svirepost i neljudskost španskih osvajača pokazali su još samo engleski osvajači Severne Amerike. Neki od poznatijih konkvistadora zločinaca, a koji imaju širom Srednje i Južne Amerike spomenike kao „zaslužne“ ličnosti su Kortez, Alvarado, Pizaro...

Pročitaj više...

Prilog o razlozima mržnje Albanaca prema Srbima

Istorija je nemilosrdno egzaktna; ako takva nije onda je u saradnji sa politikom i tada manipuliše naivnim ljudima, koji postaju figure na šahovskoj tabli, ali onoj na kojoj se gine. 

U drugoj polovini avgusta 1912. godine Porta (uobičajen naziv za osmansku vladu) je objedinila dotadašnja četiri vilajeta (Skadarski, Janjinski, Bitoljski, Kosovski), u kojima je bilo većinsko albansko stanovništvo, u jedan vilajet pod nazivom Albanski vilajet. To je u osnovi začetak albanske, u današnjem smislu, države. To je bio i povod za Prvi balkanski rat.

Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka u oktobru te godine zajednički napadaju Osmansko carstvo i do decembra iste okupiraju gotovo potpuno Albanski vilajet. U okupiranom delu većinsko stanovništvo je bilo ovim redosledom po brojnosti: Albanci, Turci, Grci, Bugari, Srbi.

Srbija, uz sadejstvo Crne Gore, zauzima Kosovski vilajet (koji kroz razne državne kombinacije ostaje de jure u sastavu Srbije do 2008. godine, kada nastaje de facto nova država Kosovo), zatim Crna Gora samostalno započinje opsadu Skadarskog vilajeta, dok Srbija zauzima Bitoljski.

Izgovor je sledeći: „Vraćanje svojih istorijskih oblasti koje su pod žestokom diskriminacijom i zločinima“ ... ne navodi se koga. Ako treba podsetiti, istorija kaže da su u tadašnjem Kosovskom vilajetu većina bili Albanci, kao i u Skadarskom, dok su u Bitoljskom bili Turci.

Bugari, Grci i Srbi su krenuli u rat na „istorijskim osnovama“ – prvi su se pozivali na Samuilovo, drugi na mnogo šire (opravdane) osnove, dok su se treći pozivali na Dušanovo carstvo. Crna Gora je samo pratila Srbiju.

Pravi razlog srpske okupacije je ovaj: „Srbija mora zbog svoje ekonomske samostalnosti dobiti pristup na Jadransko more i jedan deo arbanaske obale: bilo zauzimanjem teritorija bilo dobijanjem ekonomskih i komunikacionih prava na tu oblast. To znači, dakle, zauzimanje, istina, jedne etnografski strane oblasti, ali takve koja se mora zauzeti zbog osobito važnih privrednih interesa, upravo zbog životne potrebe“. Potpisano od Petra I i Nikole Pašića.

Tekst sažet od Đelmaša Davida

Pročitaj više...