Pugačov je bio donski kozak i dezerter iz carske vojske. Hteo je da kozacima da potpunu slobodu, a da Katarinu Veliku zatvori u manastir, dok je seljacima kmetovima obećavao zemlju.
Sofija, kasnije Katarina, udala se za budućeg cara Rusije Petra III, zahvaljujući dogovoru ćerke Petra II i cara nemačke Fridriha II. Katarinin muž Petar III imao je nesrećno detinjstvo. Bio je siroče, bez majke od rođenja, a bez oca već u svojoj jedanaestoj godini. Pre sklapanja braka sa Sofijom preležao je boginje koje su unakazile njegovo lice, tako da je kod Sofije izazivao trajnu zgađenost.
Godine 1762. Sofija će izvršiti državni udar i zbaciti Petra III sa prestola. Uzrok državnog udara bilo je neuravnoteženo ponašanje Petra III. Iste godine likvidirao ga je general Aleksej Orlov, a Sofija je stupila na presto kao carica Katarina II.
Septembra 1773. godine Katarina će oženiti sina Pavla princezom Vilhelminom od Hesena, a “provodadžija” je i ovaj put bio Fridrih II. Iste godine na scenu stupa Jemeljan Pugačov, avet sa obale Volge, kako su ga zvali na dvoru.
Pugačov, nepismen i grub, ali ubedljiv, uspeo je da se predstavi kao vaskrsli car Petar III, srdit i spreman za trenutak odmazde. Opsenivši na hiljade kozaka, seljaka i radnika, započeo je da propoveda krstaški rat protiv državne vlasti. Pobuna se munjevito proširila kroz donje Povolžje i Uralsku oblast. Uspeh Pugačovljevog pokreta znak je opšte bede u kojoj je živela većina žitelja tadašnje Rusije. Poreski obveznici i kulučari bili su do srži isceđeni posle ratova sa Poljskom i Turskom. Ulje na vatru dolila je i Katarinina odluka da ukine autonomiju kozaka. Carski monopoli bezumno opterećuju stanovništvo, dok i provincijski gubernatori nameću velike globe - tražeći svoj deo iznad zahteva centralne vlasti. Beda i bes masa izliva se kroz ustanak koji predvodi Pugačov, „vaskrsli ruski car“. On je poveo protiv Katarine na hiljade kozaka, rudara i seljaka, da bi mu se uskoro pridružili i Kalmici, Baškirci i Tunguzi.
Pugačov je bio sposoban organizator i vojnik, pa su u prvo vreme ustanici postigli značajne uspehe. Ipak, znatno jače carske snage su porazile ustaničku vojsku, a Pugačov je uhvaćen, odveden u Moskvu i tamo pogubljen.
Pugačov je jedan od glavnih likova Puškinovog romana "Kapetanova kći".
